Vandervelde trad in zijn studententijd toe tot de Belgische Werkliedenpartij (1885) en was op rijpere leeftijd ‘Le patron’ van het Belgische socialisme, waarop hij tijdens de eerste helft van vorige eeuw uitdrukkelijk zijn stempel drukte. Een arbeidersklasse die op het einde van de 19de eeuw, ongeorganiseerd, wel moest grijpen naar het wapen van de wilde staking en het straatoproer om haar ellendige toestand aan te klagen. De BWP eveneens bestaande uit losse groepen, zonder duidelijk programma en gerichte strategie, slaagde er in om rond de eis “algemeen enkelvoudig stemrecht” deze strijd aaneen te smeden en zo de Waalse arbeiders een klassenbewustzijn bij te brengen. Hier heeft Vandervelde een cruciale rol gespeeld.
Hij was de medeoprichter geweest van de Tweede Internationale (1889). Vanaf 1884 was hij kamerlid geworden (eerst van het arrondissement Charleroi) sedert 1900 van Brussel en in 1900 voorzitter van het Bureau van de Tweede Internationale. Na de mislukte staking van 1902 voor het algemeen enkelvoudig stemrecht, waarvan hij de strijd leidde, liet Vandervelde zijn revolutionaire stellingen varen en ging hij met E. Anseele en L. Bertrand behoren tot de reformistische socialistische leiders. In 1933 werd Vandervelde voorzitter van de BWP, een functie die hij tot aan zijn dood bekleedde. Een scherpe botsing tussen Spaak en Vandervelde betreffende de Belgische politiek inzake de Spaanse burgeroorlog op de kabinetsraad van 27 januari 1937 leidde tot het ontslag van deze laatste. Dit bezegelde het politieke lot van Emile Vandervelde.
Emile Vandervelde
1866-1938
Werken
Collectivisme en evolutie op nijverheidsgebied, 1902
Nog eens het Belgische experiment. [Een antwoord op Rosa Luxemburg], 1902
Het socialistisch stelsel, 1906
Het socialisme en de godsdienst, 1908
De algemene werkstaking, 1908
De socialistische werking, 1911
De syndicale vrijheid en het staatspersoneel in België, 1913
Het Socialisme tegen de Staat, 1914
Geschiedenis van de Tweede Internationale (1889-1914), 1924
De internationale politiek van België, 1928
De laatste tien regeringsjaren van Leopold II – 1900-1910, 1945 [post mortem]
